Słownik pojęć

Skrót pochodzi od angielskiej nazwy acquired immunodeficiency syndrome, po polsku zespół nabytego upośledzenia odporności – to końcowy etap zakażenia HIV, charakteryzujący się wystąpieniem chorób definiujących AIDS, pojawiający się zwykle po wielu latach trwania infekcji HIV.

zobacz również: HIV

Zasadowe związki organiczne pochodzenia roślinnego. Alkaloidy wykazują silne działanie fizjologiczne na organizm człowieka. W zależności od rodziny, do której należy roślina, alkaloidy odkładają się w różnych jej częściach. Występują prawie we wszystkich rodzinach roślin.

Wiele toksycznych alkaloidów podawanych w odpowiednio małych dawkach stanowi skuteczne leki na liczne choroby i dolegliwości (np. morfina). Toksycznych alkaloidów uzywa się również do zwalczania szkodnikó (np.: strychnina). Wśród alkaloidów są również bardzo silne trucizny, jak np. tubokuraryna.

Do alkaloidów należą m.in.: atropina, chinina, DMT, efedryna, kodeina, kofeina, kokaina, meskalina, morfina, nikotyna, psylocybina, strychnina, opium.

zobacz również: opiaty

Alkohole to duża grupa związków organicznych, pochodnych węglowodorów.
Etanol (alkohol etylowy) należy do tej klasy związków i jest głównym składnikiem psychoaktywnym napojów alkoholowych. Oprócz zastosowania do celów spożywczych, aalkohol jest również używany jako paliwo, rozpuszczalnik i surowiec w przemyśle chemicznym. Alkohol należy do grupy środków uspokajających / nasennych. Jego spożywanie ma liczne społeczne konsekwencje, a intoksykacja może prowadzić do zatrucia, a nawet śmierci. Długotrwałe nasilone picie może prowadzić do uzależnienia od alkoholu, a także różnych zaburzeń somatycznych i psychicznych.
Alkohol absolutny to etanol zawierający nie więcej niż 1% wagowy wody. Termin ten odnosi się do alkoholu zawartego w napojach alkoholowych – w przeliczeniu na stuprocentowy etanol.
Alkohol metylowy jest najprostszym chemicznie alkoholem stosowanym w przemyśle, a także jako środek do denaturacji etanolu, mający zapobiegać spożywaniu alkoholu niespożywczego. Metanol jest silnie toksyczny i może powodować upośledzenie widzenia, ślepotę, śpiączkę a nawet śmierć.

Osoba dotknięta alkoholizmem.

zobacz: uzależnienie od alkoholu

Jeden ze związków należacych do klasy amin sympatykomimetycznych o bardzo silnym działaniu stymulującym ośrodkowy układ nerwowy. Grupa ta obejmuje m.in. dekstroamfetaminę, metamfetaminę (i jej pochodną ecstasy). Amfetamina i jej pochodne są środkami pochodzenia syntetycznego. Działa podobnie do kokainy, lecz łagodniej. Pobudza ośrodkowy układ nerwowy, podwyższa ciśnienie i tętno. Po zażyciu odczuwa się ogromny przypływ energii, wyraźne podwyższenie nastroju i podniecenie porównywalne do orgazmu. Stosunkowo szybko rozwija się zależność psychiczna oraz wzrasta tolerancja organizmu na narkotyk, co wiąże się z koniecznością przyjmowania coraz większych dawek.

Amfetamina jest zazwyczaj przyjmowana w trakcie przygotowywania się do egzaminów jako środek przeciwko zmęczeniu i senności.

Amfetamina zażywana w celu usunięcia objawów zmęczenia fizycznego nazywana jest speed z powodu szybkiego przyrostu rozpierającej energii. Jeszcze szybszym stymulatorem jest metamfetamina, nadająca się do palenia, bardzo silnie uzależniająca, o krótkim działaniu.

Intoksykacja amfetaminą przejawia się m.in. tachykardią, rozszerzeniem źrenic, podwyższonym ciśnieniem krwi, wygórowanymi odruchami, nudnościami lub wymiotami, a także zaburzeniami zachowania: agresją, nieufnością, upośledzeniem procesu wnioskowania i oceny sytuacji. Rzadko po 24 godzinach od przyjęcia pojawia się majaczenie. Po zniknięciu efektów działania często przychodzi zmęczenie, niepokój i przygnębienie.

Przewlekłe zażywanie może skutkować zmianami w zachowaniu i osobowości, włącznie z psychozami urojeniowymi, specyficznymi dla używania amfetaminy. Przedawkowanie może prowadzić do śpiączki.

Objawy zespołu abstynencyjnego mogą obejmować przygnębienie, wyczerpanie, nadmierny apetyt, zaburzenia snu i nasilenie ilości marzeń sennych.

zobacz również: ecstasy

Wspólnota, której uczestnicy uzależnieni od alkoholu wspierają się wzajemnie w procesie zdrowienia.

Anonimowi Alkoholicy mówią o sobie, że są „wspólnotą ludzi, którzy dzielą się swymi doświadczeniami, swoją mocą i nadzieją, że mogą rozwiązać swój wspólny problem i pomóc innym w zdrowieniu z alkoholizmu”. Jedynym warunkiem potrzebnym do uczestnictwa w tej wspólnocie jest pragnienie powstrzymania się od picia. Podstawowym celem zaś jest trzeźwość oraz pomaganie innym ludziom w jej osiągnięciu i utrzymaniu.

Poszczególne grupy AA zachowują autonomię, powinny być samowystarczalne i nie przyjmować żadnych środków finansowych z zewnątrz. Członkowie grup uczestniczą w regularnych spotkaniach, nazywanych mityngami, i indywidualnie korzystają z zaleceń programu. Zachowują anonimowość w wystąpieniach publicznych i w czasie mityngów. Treść programu została opisana w formie Dwunastu Kroków.

W programie AA podstawowym układem odniesienia stają się zasady egzystencji całej wspólnoty oraz idee zawarte w Dwunastu Krokach, a w szczególności – idea powierzenia Bogu kontroli nad własnym życiem oraz „poddania się”, czyli zaakceptowania swej bezsilności wobec alkoholu. Istota przemian psychologicznych dokonujących się u osoby intensywnie realizującej ten program upodabnia je do zjawiska konwersji, czyli nawrócenia religijnego pod wpływem doświadczenia osobistej klęski życiowej.

Opisane w wielu książkach i broszurach doświadczenia tej wspólnoty dostarczyły modelu działania niezliczonej ilości innych stowarzyszeń i środowisk wzajemnej pomocy, które zrzeszają ludzi borykających się z różnymi problemami osobistymi, np. Anonimowi Narkomani, Al-Anon (dla członków rodzin alkoholików), Alateen (dla nastolatków).

Środki o działaniu tłumiącym na ośrodkowy układ nerwowy, pochodne kwasu barbiturowego. Barbiturany stosuje się jako leki przeciwdrgawkowe, znieczulające, uspokajające oraz nasenne – znacznie rzadziej – jako przeciwlękowe.

Działanie leku w zależności od dawki może być uspokajające, nasenne, ale może także prowadzić do śmierci. Przedział między dawką terapeutyczną a toksyczną jest bardzo wąski, co często jest przyczyną zgonów po przedawkowaniu.

Alkohol wzmacnia działanie barbituranów. Istotną przyczyną zgonów jest łączne zatrucie barbituranami i alkoholem. Długotrwałe używanie barbituranów powoduje tolerancję, która w tym przypadku rozwija się dość szybko, oraz uzależnienie od leku, pomimo zażywania przepisanych dawek.

Specyficzne objawy zaburzeń spowodowanych używaniem barbituranów obejmują:

intoksykację barbituranami – upośledzenie koncentracji uwagi, pamięci i koordynacji, a także brak kontroli nad impulsami agresywnymi i seksualnymi; może prowadzić do zgonu
zespół abstynencyjny – obejmuje takie objawy, jak: nudności, osłabienie, tachykardia, drżenie rąk, a po tygodniu od zaprzestania przyjmowania pojawia się majaczenie; po raptownym przerwaniu zażywania – pełne napady drgawkowe
otępienie – trwałe upośledzenie wyższych funkcji korowych (pamięci, myślenia, orientacji, rozumienia, mowy, wnioskowania itd.)

zobacz również: benzodiazepiny

Jeden z grupy leków stosowanych jako uspokajające, nasenne, zmniejszające napięcie mięśniowe i jako przeciwpadaczkowe. Działają uspokajająco, redukując uczucie lęku.

Oddziałują poprzez wzmaganie wrażliwości receptorów na kwasy gamma – aminomasłowe (GABA), z którymi są powiązane, a które są głównym neuroprzekaźnikiem o działaniu hamującym.

Zostały wprowadzone do użytku jako bezpieczniejsza alternatywa barbituranów, chociaż mają właściwości powodujące psychiczne i fizyczne uzależnienie.

U blisko 50% osób po zaprzestaniu kuracji, benzodiazepiny przyjmowane w dawkach terapeutycznych powodują zespół abstynencyjny, a jego bardziej nasilone objawy występują w przypadku leków o krótkim okresie działania. Dla uniknięcie poważnych powikłań, konieczny jest harmonogram powolnej detoksykacji

Banzodiazepiny bywają łączone z innymi substancjami psychoaktywnymi dla wzmocnienia poczucia euforii (np. przed lub po dziennej dawce metadonu, z alkoholem, a również w uzależnieniu od opiatów).

Rzadko zdarzają się śmiertelne przedawkowania benzodiazepin.

zobacz również: barbiturany

wzorzec intensywnego picia w dłuższym, często uprzednio zaplanowanym okresie. W badaniach populacyjnych okres ten definiowany jest zazwyczaj jako więcej niż jeden dzień poświęcony wyłącznie piciu. Zachowanie takie określane bywa również jako „picie napadowe” lub „rzut picia”. Osoba pijąca ciągami lub rzutami to ktoś, kto trzyma się głównie tego sposobu picia, często zachowując abstynencję pomiędzy kolejnymi epizodami.

Substancja psychoaktywna powstająca poprzez preparowanie kokainy z eterem lub domieszką sody do pieczenia ciast, różnymi aktywatorami chemicznymi i wodą. Otrzymana mikstura – bezpostaciowa substancja w kolorze beżowym – jest crackiem (nazwa pochodzi od odgłosu trzaskania, ang.: crack, wydawanego przez substancję po podgrzaniu). Może występować w postaci jasnobrązowych kuleczek, białych okruchów lub „kamyków” (masa uformowana w kryształki), często pakowanych w fiolki.

Popularność crack zawdzięcz temu, że bywa od 20 do 50 razy czystszy niż kokaina. Wywołuje bardzo szybki efekt – wdychanie doprowadza do intensywnego haju juz po 4-6 sekundach, jednak trwa on jedynie ok. 10 minut. Crack zażywa się poprzez podgrzewanie substancji, a następnie wdychanie jej oparów.

Po zażyciu, początkowo pojawia się poczucie wielkiego uniesienia, zanika niepokój, pojawia się nadmierna pewność siebie i zawyżona samoocena. Osoba używająca cracku może podejmować nieodpowiedzialne, czasami nielegalne i niebezpieczne decyzje, gdyz zaburzeniu ulega ocena sytuacji. Osoby takie często bywają agresywne. Występuje przymus mówienia, a mowa może stać się inkoherentna. Po kilku minutach nastrój zmienia się w dysforię.

W przypadku cracku przedawkowanie zdaje się być częstsze niż przy innych postaciach kokainy.

zobacz również: kokaina

Program opracowany przez AA, polegający na osiąganiu trzeźwości krokami. Dwanaście Kroków wywodzi się z praktycznych doświadczeń pierwszych członków AA, związanych z ich działaniami na rzecz osiągnięcia trzeźwości. Realizacja Kroków wymaga od członków wspólnoty działania i jest długotrwałym procesem. Traktowane poważnie dają szansę na dokonanie wielkich zmian.

Dwanaście Kroków:

1. Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem.

2. Uwierzyliśmy, że Siła Większa od nas samych może przywrócić nam zdrowie.

3. Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy.

4. Zrobiliśmy gruntowny i odważny obrachunek moralny.

5. Wyznaliśmy Bogu, sobie i drugiemu człowiekowi istotę naszych błędów.

6. Staliśmy się całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich wad charakteru.

7. Zwróciliśmy się do Niego w pokorze, aby usunął nasze braki.

8. Zrobiliśmy listę osób, które skrzywdziliśmy i staliśmy się gotowi zadośćuczynić im wszystkim.

9. Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to możliwe, z wyjątkiem tych przypadków, gdy zraniłoby to ich lub innych.

10. Prowadziliśmy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznając się do popełnianych błędów.

11. Dążyliśmy poprzez modlitwę i medytację do coraz doskonalszej więzi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, prosząc jedynie o poznanie Jego woli wobec nas, oraz o siłę do jej spełnienia.

12. Przebudzeni duchowo w rezultacie tych Kroków, staraliśmy się nieść posłanie innym alkoholikom i stosować te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.

Poszczególne kroki pozwalają na zidentyfikowanie alkoholu jako jedynego winowajcy, odnajdywanie oparcia w jakimś czynniku zewnętrznym – Sile Wyższej, która ma pomóc w odwrocie od dotychczasowego życia. Kroki wskazują także na możliwość odejścia od alkoholu jako czynnika rządzącego dotychczasowym życiem i poznaniu błędów w myśleniu i działaniu alkoholika, co pozwala wzmacniać i rozwijać cechy pozytywne. Metoda kroków uświadamia alkoholikowi, jak bardzo jest przyzwyczajony do swych starych, nawet patologicznych zachowań, ale daje nadzieję, że przemiana osobowości jest możliwa; służy także przypomnieniu sobie wyrządzonych krzywd i znalezieniu sposobu zadośćuczynienia. Rolą ostatnich kroków jest podtrzymywanie procesu trzeźwienia.

Obecnie istnieją także inne organizacje opierające się na programie Dwunastu Kroków, ukierunkowane na różne problemy osobowościowe (np.: Anonimowi Neurotycy), behawioralne i międzyludzkie (np.: Anonimowi Narkomani, Anonimowi Hazardziści).

zobacz również: Dwanaście tradycji AA, Anonimowi Alkoholicy,

Zasady, według któych działa wspólnota AA:

1. Nasze wspólne dobro powinno być najważniejsze, wyzdrowienie każdego z nas zależy bowiem od jedności Anonimowych Alkoholików.

2. Jedynym i najwyższym autorytetem w naszej wspólnocie jest miłujący Bóg, jakkolwiek może się On wyrażać w sumieniu każdej grupy. Nasi przewodnicy są tylko zaufanymi sługami, oni nami nie rządzą.

3. Jedynym warunkiem przynależności do AA jest pragnienie zaprzestania picia.

4. Każda grupa powinna być niezależna we wszystkich sprawach, z wyjątkiem tych, które dotyczą innych grup lub AA jako całości.

5. Każda grupa ma jeden główny cel, nieść posłanie alkoholikowi, który wciąż jeszcze cierpi.

6. Grupa AA nigdy nie powinna popierać, finansować ani użyczać nazwy AA żadnym pokrewnym ośrodkom ani jakimkolwiek przedsięwzięciom, ażeby problemy finansowe majątkowe lub sprawy ambicjonalne nie odrywały nas od głównego celu.

7. Każda grupa AA powinna być samowystarczalna i nie powinna przyjmować dotacji z zewnątrz.

8. Działalność we wspólnocie AA powinna na zawsze pozostać honorowa, dopuszcza się jednak zatrudnianie niezbędnych pracowników w służbach AA.

9. Anonimowi Alkoholicy nie powinni nigdy stać się organizacją; dopuszcza się jednak tworzenie służb i komisji bezpośrednio odpowiedzialnych wobec tych, którym służą.
10. Anonimowi Alkoholicy nie zajmują stanowiska wobec problemów spoza ich wspólnoty, ażeby imię AA nie zostało nigdy uwikłane w publiczne polemiki.

11. Nasze oddziaływanie na zewnątrz opiera się na przyciąganiu, a nie na reklamowaniu, musimy zawsze zachowywać osobistą anonimowość wobec prasy, radia i filmu.

12. Anonimowość stanowi duchową podstawę wszystkich naszch Tradycji, przypominając nam zawsze o pierwszeństwie zasad przed osobistymi ambicjami.

zobacz również: Dwanaście Kroków AA, Anonimowi Alkoholicy,

Obecnie pod nazwą ecstasy kryją się różnorodne mieszaniny wielu narkotyków. W jego skład może wchodzić MDMA (meatamfetamina), amfetamina, czy LSD. Dlatego występują różnice w intensywności i czasie działania sprzedawanych środków.

Niewielkie dawki dają reakcje zbliżone do występujących po zażyciu amfetaminy, większe natomiast przypominają efekty zażycia LSD.

Ecstasy występuje w postaci tabletek i kapsułek o różnej formie, kolorach i rozmiarach do przyjmowania doustnego. Taletki mają różne nazwy i logo. Osoba przyjmująca ecstasy nigdy nie mewności co zażywa. Mieszanie MDMA z innymi substancjami pozwala na zmniejszenie ceny poroduktu, którego działanie trwa do 6 godzin. Powoduje to, że jest on popularny wśród młodzieży.

Działanie ecstasy podobne jest do działania amfetaminy: energetyzuje i pobudza a jednocześnie odpręża i relaksuje. Pierwsze efekty odczuwane są już po 20 – 30 minutach od zażycia. Po nieprzyjemnych początkowo doznaniach (lęk, dezorientacja, sztywnienie kończyn, mdłości), które mogą się czasem pojawić, następuje poczucie szczęścia i euforii, uczucie miłości do wszystkich.

Ecstasy jest narkotykiem zażywanym najczęściej w kulturze klubowej, tanecznej i służy dodatkowej stymulacji do zabawy.

Skutkiem zażywania narkotyku są pojawiające się stany depresyjne i drażliwość. Oddziałuje również negatywnie na wątrobę, pęcherzyk żółciowy, jelita i nerki.

W wyniku zażycia ecstasy łatwo dochodzi do przegrzania organizmu, sygnalizowanego nudnościami i wymiotami, pragnieniem i uczuciem gorąca, a także zwiększeniem częstości pracy serca. Ważne jest, aby zażywający narkotyk mogli wychodzić na zewnątrz klubu, w którym się bawią lub pili duże ilości wody, redukują efekty przegrzania.

W miarę zażywania zmienia się tolerancja i potrzebne jest zwiększanie dawki narkotyku. Często, aby złagodzić negatywne skutki „wychodzenia” z narkotyku, zażywa się inne substancje, jak benzodiazepiny czy alkohol.

Początkowo uważano, że zażywanie ecstasy nie prowadzi do uzależnienia fizycznego a jedynie do zależności psychicznej spowodowanej doznawanymi przeżyciami. Jednak ostatnio badania w kulturze klubowej wśród osób zażywających ecstasy, wskazują, że używający przez dłuższy czas wykazują objawy zależności od narkotyku.

Jest to schemat rozwoju choroby alkoholowej, który przedstawił E.M. Jellinek na podstawie analizy historii chorób ponad 2000 alkoholików. Schemat przedstawia typowy rozwój uzależnienia – nie w każdym wypadku muszą wystąpić wszystkie objawy, a ich kolejność może być indywidualnie zróżnicowana.

Jellinek wyróżnił cztery główne fazy rozwoju choroby alkoholowej:

Stadium przedalkoholowe: używanie i nadużywanie alkoholu motywowane społecznie. Przyszły alkoholik szybko zaczyna odczuwać odprężenie emocjonalne i uświadamia sobie jego związek z piciem alkoholu. Pijący raczej się nie upija, ale pije, aby zredukować doświadczane napięcia i trudności. Następuje wzrost tolerancji na alkohol – pijący przyjmuje coraz większe dawki, aby uzyskać stan odprężenia. Pojawiają się pierwsze amnezje spowodowane nadużyciem alkoholu. Okres ten trwa od kilku miesięcy do dwóch lat.

Stadium wstępne (prodromalne): rozpoczyna się w chwili wystąpienia pierwszych palimpsestów alkoholowych – alkohol zaczyna być substancją, której pijący potrzebuje. Pojawia się potajemne picie, ciągłe myślenie o alkoholu, łapczywość w piciu, poczucie winy i wyrzuty sumienia oraz unikanie rozmów na temat alkoholu. Pijący zaczyna się maskować, gdyż musi wypijać już znacznie więcej dla odczucia ulgi. Ta faza może trwać od pół roku do czterech, pięciu lat – pojawiające się coraz częściej palimpsesty zapowiadają rozwój nałogu alkoholowego.

Stadium ostre: głównym objawem w tej fazie jest utrata kontroli nad piciem i niepohamowany głód alkoholowy. Pijący traci kontrolę nad ilością wypijanego alkoholu, ale nie nad faktem rozpoczęcia picia – może czasami zachować abstynencję. Alkoholik zaprzecza wystąpieniu tego objawu i rozbudowuje system racjonalizacji usprawiedliwiających jego picie. Pojawia się coraz większy nacisk społeczny do zaprzestania picia. Alkoholik stwierdza, że to otoczenie ponosi odpowiedzialność za jego picie, co wyraża się w agresywnych zachowaniach, które pogłębiają wyobcowanie ze środowiska i umacniają wyrzuty sumienia. W tym okresie alkoholik narzuca sobie okresowo bezwzględną abstynencję i może podejmować próby zmiany dotychczasowego sposobu picia. Niepowodzenia z tym związane powodują, że jeszcze bardziej odsuwa się od otoczenia i koncentruje wyłącznie na sprawach związanych z piciem. Pojawiają się pierwsze hospitalizacje związane z coraz intensywniejszym piciem. Obniżenie popędu seksualnego skutkuje wrogością w relacjach z partnerem/partnerką i prowadzi do zazdrości alkoholowej Stadium to kończy się wraz z pojawieniem się regularnego picia porannego, które wcześniej zdarzało się rzadko.

Stadium przewlekłe: pojawia się błędne koło nałogu – długotrwałe stany zatrucia alkoholowego, zwane ciągami. Powodują one degenerację moralną oraz obniżenie sprawności funkcji intelektualnych, u około 10% populacji alkoholowych występują psychozy alkoholowe. Kłopoty finansowe powodują, że osoba pijąca sięga po alkohole niekonsumpcyjne. Tolerancja obniża się jeszcze bardziej. Występują nieokreślone lęki, różne drżączki czy zahamowania psychoruchowe; picie przybiera charakter obsesyjny. Słabnie system racjonalizacji i zaprzecze, a alkoholik uznaje się za pokonanego. Wówczas spontanicznie poddaje się leczeniu lub, nie widząc innego wyjścia z sytuacji, kontynuuje obsesyjne picie.

Powracanie przebytych doznań psychotycznych; spontaniczne doznawanie zniekształconego widzenia, objawów somatycznych, zatarcia granic ego lub intensywnych przeżyć emocjonalnych przez jednostkę, która w przeszłości przyjmowała halucynogeny. „Flashbacki” maja charakter epizodyczny, są krótkotrwałe (od kilku sekund do kilku godzin) i mogą być dokładnym odbiciem objawów występujących w czasie uprzednich epizodów przyjmowania środków halucynogennych. Bywają wyzwalane przez zmęczenie, alkohol lub marihuanę. Pohalucynogenne „flashbacki” są zjawiskiem stosunkowo częstym, obserwuje się je również u osób palących pastę koka.

Bardzo silne pragnienie substancji psychoaktywnej lub intoksykacyjnych efektów jej działania.
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób (International Classification of Diseases – ICD-10) uwzględnia głód alkoholu jako opcjonalne kryterium diagnostyczne dla uzależnienia od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, definiując ten termin jako silne pragnienie lub poczucie przymusu przyjmowania danej substancji.
Niektórzy uważają, że rozwój głodu jest przynajmniej częściowo związany z uwarunkowanymi skojarzeniami, które wywołują abstynencyjny odruch warunkowy. Do jego wywołania mogą się także przyczyniać stany pobudzenia fizjologicznego, przypominające objawy zespołu abstynencyjnego.

Głód narkotyku, czyli nieopanowana chęć zażycia narkotyku, jest zjawiskiem złożonym. Może on zaistnieć po odstawieniu narkotyku (62), w wyniku czego następuje spadek aktywności układu dopaminowego i związane z tym poczucie anhedonii (105), ale może też powstać w odpowiedzi na pojedyncze podanie leku (efekt zapalnika – priming) (93) lub na sygnały zwiastujące jego nadejście (głód wywołany sygnałem – cue-induced craving) (24,55). Zarówno po podaniu uzależnionym zwierzętom narkotyku (205), jak i po przedstawieniu im bodźców związanych z pobieraniem substancji uzależniającej (104,48) dochodzi do aktywacji układu dopaminowego. Tak więc głód może wywołać zarówno nadmierna, jak i niedostateczna stymulacja dopaminowa: mogą ją powodować agoniści działając jako sygnały dopaminowe oraz antagoniści – neuroleptyki, mimo że te ostatnie blokują poszukiwanie kokainy (226,173) i powodują dysforię (84), przez co są bardzo niechętnie zażywane przez pacjentów.
Zwalczanie głodu jest celem współczesnej farmakoterapii narkotyków (…).

także:omamy

Doświadczenia postrzegania, posiadające cechy rzeczywistego wrażenia zmysłowego, przy jednoczesnym braku bodźców fizycznych.Halucynacjom towarzyszy silne przekonanie o realności doznań.
Są traktowane jako wskaźnik zaburzeń psychotycznych.Odnoszą się do różnych modalności zmysłowych, np.: halucynacje słuchowe, dotykowe, smakowe.

zobacz również: halucynoza alkoholowa, zaburzenie psychotyczne spowodowane alkoholem

Substancje chemiczne wywołujące zmiany w postrzeganiu, myśleniu i uczuciach, przypominające obrazem psychozy. Do halucynogenów są zaliczane m.in.: LSD, psylocybina, meskalina, ekstasy.

Większość halucynogenów przyjmuje się doustnie. Stosowanie halucynogenó ma raczej charakter epizodyczny. Efekty działania, które pojawiają się po 20-30 minutach od zażycia, to m.in. rozszerzenie źrenic, wzrost ciśnienia krwi, drżenie, wygórowanie odruchów i faza psychodeliczna (euforia lub zmienne nastroje, złudzenia wzrokowe, zmienione postrzegania i często – poczucie jedności z wszechświatem). Po 4-5 godzinach fazę psychodeliczną mogą zastąpić urojenia ksobne, poczucie zwiększonej samoświadomości i posiadania mocy magicznej.

Substancja otrzymywana z żywicy konopi indyjskich. Palony lub spożywany haszysz ma właściwości psychoaktywne.

zobacz również: kanabinole, konopie indyjskie

Jeden z najpowszechniej używanych opiatów. Heroina jest pochodną morfiny o działaniu przeciwbólowym i pobudzającym. Przy długotrwałym używaniu wywołuje tolerancję i zmiany neuroadaptacyjne, których skutkiem jest nadpobudliwość układu nerwowego po odstawieniu. Zażywanie heroiny wywołuje zmiany nastroju (euforia, apatia, dysforia), ospałość, niewydolność oddechową, zahamowanie psychoruchowe, upośledzenie uwagi, pamięci, wnioskowania i oceny sytuacji.

Heroina uważana jest za bardzo niebezpieczny narkotyk, gdyż tak, jak inne opiaty łatwo ją przedawkować. Ponadto jest, zaraz po nikotynie, najsilniej uzależniającą substancją psychoaktywną. Ze względu na przyjmowanie dożylne, osoby zażywające heroinę są szczególnie narażone na zakażenie wirusem HIV lub wirusowym zapaleniem wątroby typu B lub C.

zobacz również: opiaty,opioidy, terapia podtrzymująca alkoholu

HIV to nazwa wirusa, pochodząca od skrótu angielskiej nazwy human immunodeficiency virus, co po polsku oznacza: ludzki wirus upośledzenia odporności.
Zakazić HIV można się tylko 3 drogami:

poprzez krew,
poprzez kontakty seksualne
wirus może się też przenieść z zakażonej HIV matki na jej dziecko.
Zakażenie nie powoduje żadnych objawów na skórze czy na błonach śluzowych, nie powoduje też zmian w badaniach laboratoryjnych. Jeśli osoba zakażona nie zrobi sobie testu przez 8 – 10 lat może nie wiedzieć o swoim zakażeniu. Jednakże przez ten czas wirus bardzo szybko mnoży się w organizmie osoby zakażonej, powoduje niszczenie układu immunologicznego (odpornościowego). Kiedy układ ten przestaje chronić organizm przed drobnoustrojami chorobotwórczymi pojawiają się objawy związane z zakażeniem.

zobacz również: AIDS

Jest to forma indywidualnej pomocy psychologicznej ukierunkowana mniej lub bardziej bezpośrednio na szeroko rozumiany kryzys emocjonalny.

Interwencja kryzysowa jest formą oddziaływania krótkoterminowego, koncentrującą się na szerokim zakresie zjawisk, mogących mieć wpływ na równowagę emocjonalną jednostki, rodziny i grupy.

Interwencja kryzysowa czerpie z rozmaitych form oddziaływania i pomocy. Relacja wsparcia interwencyjnego ma charakter przejściowy i krótkotrwały a jej celem są m.in.:

· wspieranie klienta, umożliwienie mu powrotu do emocjonalnej równowagi

· zapobieganie hospitalizacji

· skłonienie klienta do innego spojrzenia na wydarzenia krytyczne

W znaczeniu ogólnym – zatrucie jakąś substancją. W szczególności: stan taki spowodowany nadmiernym spożyciem alkoholu, ale także np. intoksykacja kofeiną, intoksykacja amfetaminą.
Powoduje zaburzenia na poziomie świadomości, sprawności poznawczej, zdolności postrzegania i wnioskowania, nastroju, zachowania oraz innych funkcji i reakcji psychofizjologicznych. Intoksykacja alkoholowa przejawia się zaczerwienieniem twarzy, bełkotliwą mową, chwiejnym poruszaniem się, euforią, wzmożoną aktywnością, gadatliwością, niestosownym zachowaniem, spowolnionymi reakcjami, upośledzeniem zdolności wnioskowania, zaburzeniami koordynacji ruchowej, zaburzeniami w odbiorze bodźców, osłupieniem.
Stopień intoksykacji zależy głównie od rodzaju i dawki przyjętej substancji oraz od poziomu indywidualnej tolerancji, a także od innych czynników.
Dla określenia ostrej intoksykacji (zatrucia) o konsekwencjach klinicznych stosuje się w ICD-10 termin ostre zatrucie. W zależności od rodzaju substancji oraz sposobu i drogi podawania, powikłania mogą występować pod postacią urazów, zachłyśnięć treścią pokarmową, majaczenia, śpiączki i napadów drgawkowych.
Przez intoksykację nawykową, odnoszoną przede wszystkim do alkoholu, rozumie się regularny lub powtarzający się wzór picia – picia do stanu upojenia.

Stan po intoksykacji będący bezpośrednim następstwem picia w nadmiarze napojów alkoholowych. alkoholowych jego etiologii mogą mieć swój udział inne niż etanol składniki tych napojów. Objawy fizyczne zazwyczaj obejmują: zmęczenie, ból głowy, wzmożone pragnienie, zawroty głowy, zaburzenia żołądkowe, nudności, wymioty, bezsenność, drżenie rąk oraz wzrost lub spadek ciśnienia krwi. Do objawów psychicznych zalicza się: silny niepokój, poczucie winy, depresję, drażliwość i nadwrażliwość na bodźce. Ilość alkoholu konieczna do spowodowania kaca zależy od stanu psychicznego psychicznego psychicznego fizycznego danej osoby, ale regułą jest, że im wyższy poziom alkoholu we krwi w czasie intoksykacji, tym bardziej dotkliwe są późniejsze objawy. Objawy bywają zróżnicowane w zależności od postaw społecznych. Kac trwa zwykle dłużej niż 36 godzin od momentu usunięcia z organizmu ostatnich śladów alkoholu.

Ogólny termin używany dla określenia kilku rodzajów substancji psychoaktywnych, przygotowywanych z konopi indyjskich. Zalicza się do nich marihuana, haszysz oraz olej haszyszowy.

Kanabinole zawierają co najmniej 60 kanabinoidów, z których najaktywniejszym jest czterohydrokannabinol (THC). THC i jego metabolity są wykrywalne w moczu nawet kilka tygodniu po użyciu marihuany.

Intoksykacja kanabinolami wywołuje poczucie euforii, lekkości, rozweselenia i relaks. Halucynogenne działanie THC polega na odczuwaniu ogólnego stanu dobrego samopoczucia oraz wyostrzenia doznań zmysłowych, szczególmie wzrokowych i słuchowych. Mogą się pojawiać halucynacje wzrokowe i słuchowe. Używanie kanabinoli upośledza zdolność kierowania pojazdem i inne złożone zadania, powoduje upośledzenie pamięci świeżej, koncentracji uwagi, czsu reakcji, zdolności uczenia się, koordynacji ruchowej, wyczucia odległości, poczucia czasu i postrzegania bodźców.

Ostre zatrucie kanabinolami może wywoływać objawy psychotyczne: poczucie zmiany otoczenia, własnej osoby, schematu własnego ciałą (np. wrażenia wydłużenia kończyn). Mogą się pojawić urojenia.

Przy długotrwałym używaniu wzrasta tolerancja na kanabinole i pojawia się uzależnienie. Objawy głodu wskazują na uzależnienie fizyczne, chociaż nie są tak gwałtowne jak w przypadku opiatów ze względu na powolne eliminowanie narktoyku z organizmu.

Często kanabinole przyjmuje się z alkoholem, co potęguje działanie obu substancji. Marihuana jest często zażywana jako pierwszy środek, po którym sięga się po inne substancje psychoaktywne.

zobacz również: konopie indyjskie, marihuana, haszysz

Alkaloid otrzymywany z liści koki. Chlorowodorek kokainy ma właściwości znieczulające i był miejscowo stosowany w stomatologii, , okulistyce i chirurgii, gdyż ma działanie obkurczające hamujące krwawienie.

Kokaina zażyta drogą pokarmową, wstrzyknięta lub inhalowana pobudza i podnosi nastrój – jest silną substancją psychoaktywną, działającą na ośrodkowy układ nerwowy. Przyjmowana regularnie doprowadza do uzależnienia.

Kokaina może występować pod postacią białych, przezroczystych płatków, białego proszku, który wciąga się nosem lub pod postacią cracku.

W przypadku wciągnięcia przez nos, narkotyk zaczyna działać po 1-3 minutach, a jego działanie trwa ok. pół godziny.

Powtarzające się używanie kokainy prowadzi do „kraksy”, pewnego rodzju zespołu abstynencyjnego, w którym miejsce uniesienia zajmuje przygnębienie, głęboka depresja, senność i inercja.

Długotrwałe używanie jest też łączone z psychozą toksyczną. Ostre reakcje toksyczne mogą się przydarzyć także początkującym kokainistom czy eksperymentującym. Zazwyczaj są to reakcje przypominające atak paniki, obejmujące majaczenie, gorączkę, wysokie ciśnienie, arytmię, a nawet zawał, napady drgawkowe, napady padaczkowe, czy zgon. Następstwa neuropsychiatryczne zażywania kokainy obejmują zespoły psychotyczne z urojeniami paranoidalnymi, omamy wzrokowe i słuchowe.

zobacz również: crack

Cannabis indica – gatunek roślin uprawiany w celu uzyskiwania substancji psychoaktywnych, które często występują pod wspólną nazwą: kanabinole.

zobacz również: kanabinole

Dietyloamid kwasu lisergowego
Halucynogen, alkaloid sporyszu, występuje w postaci bezbarwnej, bezzapachowej substancji bez smaku. Jednorazowa dawka czystego LSD to ilość tak minimalna, że nie można jej zobaczyć nawet gołym okiem. Dlatego LSD sprzedaje się w formie nasączonych roztworem papierków, kostek cukru, pigułek.

LSD (potocznie „kwas”) wywołuje podobne efekty jak większość halucynogenów.

W przypadku LSD rzadkie jest uzależnienie, czy przedawkowanie, chyba, że łączy się je z alkoholem marihuaną, czy innymi środkami.

zobacz również: halucynogeny

Narkotyk w postaci suszu z liści konopi indyjskich, często z dodatkiem łodyg i nasion. Aktywnym składnikiem marihuany jest THC. Marihuanę zazwyczaj pali się w postaci skrętów. Ze względu na dużą zawartość substancji smolistych, wypalenie jednego skręta jest równe wypaleniu od 10 do 20 papierosów na raz.

zobacz również: kanabinole, konopie indyjskie, haszysz

Jeden z trzech mechanizmów uzależnienia (obok mechanizmu rozpraszania i rozdwajania „Ja” oraz mechanizmu nałogowej regulacji emocji) w psycho-bio-społecznej koncepcji uzależnienia od alkoholu. W świadomości osoby, u której rozwija się proces uzależnienia coraz częściej ścierają się negatywne informacje o szkodach powodowanych przez picie oraz sygnały wskazujące na rosnące zapotrzebowanie na pozytywne emocjonalne efekty picia. Dysonans ten coraz częściej redukowany jest przez zaprzeczanie informacjom o szkodach, co doprowadza do wytworzenia się patologicznego systemu regulacji psychicznej, nazwanego mechanizmem iluzji i zaprzeczania. Utrudnia on rozpoznawanie szkód i ich alkoholowej przyczyny oraz dostarcza wskazówek przeszkadzających w powstrzymaniu uzależnienia i tworzy złudne i pozytywne wizje życia z alkoholem.

Mechanizm ten działa okresowo, tematycznie i bez udziału świadomości. Aktywizuje się wtedy, gdy nasila się dążenie do uśmierzania przykrych stanów emocjonalnych i pokusa doświadczenia pozytywnych skutków picia oraz gdy tematem procesów umysłowych stają się sprawy związane z piciem alkoholu. U osoby uzależnionej powstaje całościowy i zwarty system przekonań, który określa subiektywną wizję życia i świata odizolowaną od rzeczywistości i podporządkowaną pragnieniu picia. Obniża się zdolność do weryfikacji spostrzeżeń i przekonań i sprawdzania ich zgodności z realiami życiowymi. W obrębie tego wewnętrznego świata alkoholika obowiązuje specyficzna „nałogowa logika” obejmująca zbiór reguł sterujących procesami umysłowymi osoby uzależnionej. Zbudowana jest w szczególności na następujących zasadach: „To nie ja”, „To nie dlatego”, „To nie tak było”, „Tym razem na pewno się uda”, „Od jutra będzie zupełnie inaczej”, „Oni są do mnie uprzedzeni”, „Niewygodne fakty znikają gdy się o nich nie myśli”, „Wystarczy mocno chcieć aby to mieć” (wiara, że silne pragnienia tworzą fakty), „Co by nie było to jakoś to będzie”, „Co się stało to się nie odstanie”.

Ponieważ doświadczenia uzyskiwane przez osobę uzależnioną bezpośrednio po wypiciu alkoholu są dla niej niezwykle atrakcyjne, szansa na powstrzymanie picia opiera się tylko faktach występowania rozmaitych szkód związanych z piciem. Mechanizm iluzji i zaprzeczania utrudnia jedna dostrzeganie tych szkód i ich związku z piciem. Jednak od czasu do czasu alkoholik staje się świadomy, przynajmniej częściowo, obecności tych szkód i zaczyna myśleć o ograniczeniu picia. Powoduje to przypływ przykrych przeżyć i nasilenie pragnienia picia, co ponownie aktywizuje mechanizm i ogranicza zdolność do racjonalnego kierowania postępowaniem.

Doświadczenia życiowe osoby uzależnionej obejmują znaczącą ilość faktów wskazujących na jej bezsilność wobec negatywnych wydarzeń związanych z piciem i deficyt kontroli nad własnym postępowaniem i sytuacjami życiowymi. Towarzyszy temu załamywanie się poczucia własnej wartości. Mechanizm iluzji i zaprzeczania odgrywa istotną rolę w tworzeniu i podtrzymywaniu złudnych przekonań o własnej mocy i kontroli oraz wartości.

Mechanizm iluzji i zaprzeczania jest zakorzeniony w systemie myślenia magiczno-życzeniowego. Jest więc źródłem specyficznej wiary w istnienie irracjonalnych mocy, które mogą być zaprzęgnięte w służbie pragnień osoby uzależnionej. Skłania to posługiwania się rytualnymi czynnościami które mogą zapewniać kontrolę nad skutkami picia i własną sytuacją życiową.

zobacz również: psycho-bio-społeczny model uzależnienia

Jeden z trzech mechanizmów uzależnienia (obok mechanizmu rozpraszania i rozdwajania „Ja” oraz mechanizmu iluzji i zaprzeczania) w psycho-bio-społecznym modelu uzależnienia od alkoholu. Długotrwałe i intensywne picie alkoholu powoduje poważne uszkodzenia życia emocjonalnego i doprowadza do wytworzenia się specyficznego systemu regulacji psychicznej w tej sferze. Dynamika procesów emocjonalnych osoby uzależnionej ukierunkowana jest na inicjowanie i potęgowanie pragnienia alkoholu. Oznacza to, że różnorodne stany i reakcje emocjonalne, niezależnie od ich rzeczywistych źródeł, bardzo często są doświadczane przez osobę uzależnioną jako pragnienie alkoholu. Najważniejszą rolę spełnia dążenie do szybkiego złagodzenia lub uśmierzenia przykrych stanów emocjonalnych przy pomocy alkoholu.

Niski poziom odporności na cierpienie, osłabianej przez biochemiczne skutki nadużywania alkoholu, powoduje że do przykrych stanów emocjonalnych takich jak niepokój, rozdrażnienie czy przygnębienie dołącza się poczucie „bolesności” co nasila dążenie do szybkiego ich uśmierzenia przy pomocy alkoholu.

W chwilach nasilania się cierpienia i lęku zaczyna się rozwijać proces panicznego poszukiwania ulgi, który nadaje pragnieniu alkoholu charakter wewnętrznego przymusu i konieczności picia. Dynamizowana lękiem i cierpieniem ucieczka do alkoholu z nadzieją na uśmierzenie i uspokojenie jest często doświadczana jako tzw. głód alkoholu a największym zagrożeniem staje się wtedy perspektywa utraty dostępu do alkoholu.

Dodatkowym źródłem stresu może być również obniżona tolerancja na monotonię określana również jako zwiększone zapotrzebowanie na stymulację. Oznacza to nasiloną potrzebę wzbudzania szybkich i bezpośrednich zmian w stanie emocjonalnym. Osoba uzależniona ma gotowość do osiągania tego przy pomocy alkoholu gdyż ogarnia ją przykry niepokój nawet wtedy gdy jej sytuacja życiowa się uspokaja i stabilizuje. Podwyższona potrzeba stymulacji i zmiany własnych stanów psychicznych u części osób uzależnionych wynika z indywidualnych cech temperamentu a u wszystkich intensywne picie przyczynia się do nasilenia tej cechy na skutek biochemicznych zmian pod wpływem alkoholu.

Część minionych doświadczeń osoby uzależnionej związanych z piciem alkoholu ukształtowała przyjemne oczekiwania związane z pozytywnymi skutkami alkoholu. Tworzy to pokusę ponownego przeżycia takich stanów i wzmaga dążenie do uśmierzenia przykrych przeżyć. Tak więc siła pragnienia alkoholu pochodzi zarówno z dążenia do uśmierzenia przykrych stanów związanych z niepokojem i z cierpieniem jak i z pokusy na osiągnięcie przyjemności bezpośrednio po uwolnieniu się od przykrości.

Przeżywanie przez osobę uzależnioną przykrych stanów emocjonalnych nabiera specyficznej dwoistości. Przykry stan emocjonalny jest z jednej strony negatywnym sygnałem, który powinien wzbudzać odruch awersyjny, czyli tendencję do unikania źródła przykrości, z drugiej strony jest równocześnie sygnałem zapowiadającym chwilę przyjemności po uśmierzeniu przykrości. Ponieważ u osoby uzależnionej nastąpiło poważne zredukowania wielu naturalnych źródeł przyjemnych stanów, uśmierzanie przykrości jest głównym sposobem uzyskiwanie przyjemnych doświadczeń.

Oba aspekty pragnienia alkoholu u osoby uzależnionej wpływają w istotny sposób na zniekształcenia poznawcze. Dążenie do złagodzenia przykrości zawęża świadomość i koncentruje ją wokół alkoholu jako podstawowego środka uśmierzającego oraz neutralizuje sygnały utrudniające dostęp do alkoholu. Pokusa i nadzieja na szybką przyjemność sprzyja tworzeniu pozytywnych złudzeń.

Działanie tego mechanizmu wyjaśnia przede wszystkim pojawianie się tzw. przymusowych pragnień alkoholowych, a w szczególności ogromną siłę ich działania. Wskazuje również na niezwykle istotne zjawisko rozluźnienia, a często nawet zerwania związków emocjonalnych z realną rzeczywistością, co wpływa na poważne osłabienie możliwości zewnętrznego wpływu najbliższych osób na funkcjonowanie alkoholika. Z tej perspektywy możemy również lepiej zrozumieć emocjonalne źródła zaburzeń w funkcjonowaniu poznawczym osoby uzależnionej.

zobacz również: psycho-bio-społeczny model uzależnienia

Syntetyczny lek opiatowy, stosowany w terapii zastępczej osób uzależnionych od heroiny. Może być podawany doustnie, co zmniejsza ryzyko zakażenia HIV wśród heroinistów; charakteryzuje się długim okresem działania. Sam metadon wywołuje również uzależnienie. Podawanie go jako substytutu heroiny wywołuje uzależnienie krzyżowe i tolerancję krzyżową.

zobacz również: opioidy, terapia podtrzymująca, opiaty

Alkaloid otrzymywany z maku lekarskiego. Nazwa pochodzi od syna greckiego boga snu, Morfeusza, który zsyłał marzenia senne. Działa jako środek uspokojający, przeciwbólowy, wywołujący euforię, senność i przynosi ulgę w bólu. Z morfiny można produkować, silniejszą od niej heroinę.

Morfina jest środkiem bardzo silnie uzależniającym. Po kilkunastu razach pojawia się uzależnienie fizyczne, jeszcze wcześniej – psychiczne.

Morfina ma również działanie przeciwkaszlowe, przeciwbiegunkowe i depresyjne. Jej używanie w większych dawkach może prowadzić do śpiączki i niewydolności oddechowej.

zobacz również: opioidy, heroina

zobacz: uzależnienie od narkotyków

Związki chemiczne powodujące osłupienie, śpiączkę lub niewrażliwość na ból. w farmakologii mianem narkotyków określa się środki, którw mają własności uspokajające lub uśmierzające ból. Z tego względu termin ten odnosi się przede wszystkim do opiatów.

W mowie potocznej i w języku prawniczym termin ten używany jest w odniesieniu do nielegalnych substancji farmakologicznych, niezależnie od tego, że np. marihuana czy kokaina mają inne działanie farmakologiczne i cechuje je inny wzorzec uzależnienia.

Ze względu na powyższe wieloznaczności, lepiej jest zastępować termin narktoyki, nazwą bardziej specyficzną (np. opiat).

zobacz również: opiaty, opioidy

Wznowa objawów mechanizmu uzależnienia, której często towarzyszy powrót do picia lub używania innych substancji psychoaktywnych. Następuje po okresie abstynencji.

Alkaloid będący głównym składnikiem psychoaktywnym tytoniu. Jest to substancja zarówno stymulująca, zwiększająca poziom aktywności neuronów, jak i środek relaksacyjny. Nikotyna może poprawiać zdolność koncentracji uwagi, obniżać poziom lęku i drażliwości.

Nikotynę można używać w postaci wdychanego dymu tytoniowego, „bezdymnego tytoniu” np. tytoniu do żucia, tabaki, lub nikotynowej gumy do żucia.

Nikotyna jest substancją silnie uzależniającą, jej używanie prowadzi do rozwoju znacznej tolerancjii. Ze względu na szybki metabolizm głód nikotynowy pojawia się u palacza po ok. 30-45 minutach od wypalenia ostatniego papierosa. U osoby uzależnionej fizycznie od nikotyny dochodzi do zespołu abstynencyjnego już po kilku godzinach od ostatniej dawki. Jego objawy obejmują: głód dymu, drażliwość, niepokój, złość, zaburzenia koncentracji, wzrost apetytu, spowolnienie akcji serca, bóle głowy i zaburzenia snu. Głód odczuwany jest najsilnie po 24 godzinach od ostatniego papierosa, a następnie stopniowo słabnie przez kilka tygodni.

Używanie produktów tytoniowe zawierają także wiele innych szkodliwych substancji. Ich przewlekłe stosowanie może prowadzić do powstawania nowotworów i chorób układu krążenia.

zobacz również: nikotynizm

Zespół uzależnienia od tytoniu. Odnosi się do stanu silnego uzależnienia od nikotyny, w rezultacie, którego występuje zespół abstynencyjny w przypadku jej odstawienia.

zobacz również: nikotyna

Alkaloidy otrzymywane z maku lekarskiego o działaniu przeciwbólowym i euforyzującym, a wyższych dawkach powodującym osłupienie, śpiączkę i niewydolność oddechową.

Do opiatów zalicza się morfinę, kodeinę czy półsyntetyczną heroinę

Termin opiaty nie obejmuje syntetycznych opioidów

zobacz również: opioidy

Postępujące lub przewlekłe zaburzenie współwystępujące z uzależnieniem od alkoholu, często pojawia się w 6. dekadzie życia. Oprócz działania samego alkoholu na rozwój tego zespołu wpływają także: urazy głowy, niedobory pokarmowe, następstwa uszkodzenia wątroby.
Charakteryzuje się upośledzeniem wielu wyższych funkcji korowych, m. in. pamięci, myślenia, orientacji, uczenia się, mowy.
Upośledzeniu funkcji poznawczych towarzyszy na ogół pogorszenie kontroli emocjonalnej, zaburzenia w sferze zachowań społecznych lub upośledzenie motywacji.

Konsekwencją spożywania alkoholu u osób chorych na epilepsję jest podwyższenie progu drgawkowego, jednak w momencie, gdy organizm pozbywa się alkoholu, następuje „efekt odbicia”, a w rezultacie – obniżenie progu drgawek. W konsekwencji tego mechanizmu, u pijących pacjentów mogą następować nieprzewidziane napady padaczkowe nawet, jeśli drgawki są kontrolowane za pomocą lekarstw.

Zaburzenie psychotyczne wywołane alkoholem, w którym dominują urojenia ksobne lub prześladowcze.

zobacz również: paranoja

Przyjęcie jakiejkolwiek substancji farmakologicznej w ilości powodującej ostrą, szkodliwą dla organizmu reakcję somatyczną lub psychiczną. Przedawkowanie może wywołać skutki trwałe lub przejściowe, może także spowodować zgon. Dawka śmiertelna danego środka zależy do pewnego stopnia od cech osobniczych i okoliczności zażycia.

Inaczej: palimpsesta. Ostra amnezja następowa, bez utraty świadomości, będąca skutkiem spożycia alkoholu lub innych substancji. Wspomnienia działań prowadzonych w okresie utraty pamięci można przywołać bardzo fragmentarycznie lub wcale.

Psycho-bio-społeczny model uzależnienia stanowi próbę syntezy różnych podejść teoretycznych i praktycznych, opartą o wykorzystanie polskich doświadczeń terapeutycznych, opracowaną w Instytucie Psychologii Zdrowia przez Jerzego Mellibrudę. Model ten służy do analizy funkcjonowania osoby uzależnionej oraz określa wskazania do terapii. Obejmuje on trzy specyficzne mechanizmy patologiczne tworzące uzależnienie (mechanizm nałogowej regulacji emocji, mechanizm rozpraszania i rozdwajania „Ja” oraz mechanizm iluzji i zaprzeczania) oraz zbiór innych zjawisk i czynników aktywizujących te mechanizmy.

Podstawowym zadaniem terapii uzależnienia opartej na tym modelu jest więc zatrzymanie działania tych mechanizmów oraz ich usunięcie. Struktura mechanizmów uzależnienia oraz sposób ich funkcjonowania odróżnia je wyraźnie od patologicznych mechanizmów występujących w innych zaburzeniach emocjonalnych np. w nerwicy. Mechanizmy uzależnienia powstają na skutek intensywnego psychofarmakologicznego działania alkoholu, wzmacnianego przez doświadczenia intrapersonalne i interpersonalne towarzyszące piciu. Stanowią podstawowe przyczyny patologicznego picia u osób uzależnionych oraz załamywania się prób powstrzymywania się od picia. Mechanizmy uzależnienia są aktywizowane przez negatywne stany emocjonalne i doświadczenia związane ze stresem oraz przez specyficzne okoliczności zewnętrzne. System patologicznego funkcjonowania osoby uzależnionej tworzony jest przez współdziałanie: mechanizmu nałogowego regulowania emocji, mechanizmu iluzji i zaprzeczania oraz mechanizmu rozpraszania i rozdwajania Ja.

Do wewnętrznych źródeł czynników aktywizujących mechanizmy uzależnienia należą uszkodzenia organizmu oraz choroby somatyczne i psychiczne, deficyt praktycznych umiejętności życiowych oraz destrukcyjna orientację życiową. Z kolei do zewnętrznych, sytuacyjnych źródeł czynników aktywizujących należą sytuacje stresu i podwyższonego ryzyka, trwałe uszkodzenia ważnych relacji społecznych, negatywne konsekwencje społeczne szkodliwego picia w przeszłości.

W świetle współczesnej wiedzy należy sądzić, że do uzależnienia prowadzi wiele dróg, a do jego powstania przyczynia się współwystępowanie czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Żaden z nich samodzielnie nie powoduje uzależnienia, chociaż w przypadku różnych pacjentów wpływ i znaczenie poszczególnych czynników mogą byc różne. Powstanie uzależnienia musi byc jednak poprzedzone jakimś okresem picia alkoholu, czasem dłuższym a czasem krótszym. Uzależnienie od alkoholu nie jest chorobą genetyczną. Jednak u części pacjentów czynniki biologiczne odgrywają istotną, lecz nie samodzielną rolę w powstawaniu uzależnienia – są więc czynnikami ryzyka uzależnienia od alkoholu.

zobacz: zaburzenie psychotyczne spowodowane alkoholem

Substancja, która po przyjęciu wpływa na procesy umysłowe. Działając w mózgu, zmienia nastrój,procesy myślowe czy zachowanie.
Zdefiniowano kilka grup substancji psychoaktywnych. Według DSM-IV są to: alkohol, fencyklidyna, heroina i inne opiaty, kofeina, konopie, nikotyna, substancje halucynogenne, substancje stymulujące (kokaina i amfetaminy), uspokajające i wziewne. Wszystkie mogą mieć znaczenie w zaburzeniach związanych z używaniem substancji.

Są to substancje, parujące w temperaturze otoczenia, które wdychane są ze względu na swoje działanie psychoaktywne. Należą do nich między innymi rozpuszczalniki organiczne spotykane w wielu preparatach stosowanych w przemyśle i gospodarstwie domowym (klejach, aerozolach, farbach itp.) oraz alifatyczne azotyny w rodzaju azotynu amylu.

Substancje te wykazują często silnie toksyczne działanie na wątrobę, nerki lub serce i powodują postępujące zmiany degeneracyjne w mózgu.

Sposobem aplikowania substancji wziewnej jest najczęściej obkładanie ust nasyconą nią szmatą lub wdychanie oparów z plastikowej torby zakładanej na głowę.

Objawy intoksykacji obejmują m.in.: wrogość, agresywność, upośledzenie ruchowe, oczopląs, upośledzone widzenie, wygórowanie odruchów, spadek napięcia mięśniowego, osłupienie i śpiączka.

Substancje te są najczęściej używane przez dzieci i młodzież pozbawione opieki, wychowywane „przez ulicę”.

Główna substancja psychoaktywna zawarta w konopiach indyjskich. Stanowi najbardziej aktywny składnik marihuany.

zobacz również: kanabinole

Rozwój tolerancji na substancję, z którą nie miało się wcześniej do czynienia. Tolerancja taka rozwija się w wyniku ostrego lub przewlekłego używania innej substancji. Ujawnia się, gdy farmakologicznie aktywna dawka nowej substancji nie wywołuje oczekiwanego efektu.

zobacz również: uzależnienie krzyżowe, tolerancja

zmniejszona wrażliwość na daną substancję (np. lek, alkohol) – do osiągnięcia efektów wywoływanych początkowo niewielkimi dawkami alkoholu lub innych środków farmakologicznych konieczne staje się podnoszenie tych dawek.
Tolerancja może mieć charakter fizyczny, behawioralny lub psychiczny, a do jej powstania mogą się przyczyniać czynniki zarówno fizjologiczne, jak i psychospołeczne.
Odróżnia się rozmaite odmiany tolerancji: tolerancja ostra (rozwija się bardzo szybko, czasem do jej wyrobienia może wystarczyć jedna dawka), tolerancja przewlekła (rozwija się stopniowo na skutek regularnego podawania substancji). Tolerancja przewlekła może mieć postać tolerancji farmakodynamicznej (obniżenie reaktywności ośrodkowego układu nerwowego na działanie środka farmakologicznego) lub postać tolerancji farmakokinetycznej (nasilając metabolizm środka farmakologicznego, organizm może szybciej go eliminować).
Odwrotna tolerancja, zwana też sensytyzacją, oznacza stan, w którym reakcja na działanie środka farmakologicznego nasila się pod wpływem wielokrotnego stosowania.
Tolerancja jest jednym z kryteriów diagnostycznych zespołu uzależnienia.

Utrzymująca się abstynencja od środków psychoaktywnych i alkoholu.

Trzeźwość jest warunkiem zdrowienia w programie AA i odnosi się w nim także do osiągnięć jednostki w kontrolowaniu się i utrzymywaniu równowagi życiowej.

zobacz również: abstynencja

Zespół uzależnienia można zdiagnozować, gdy w ciągu minionego roku wystąpiły co najmniej trzy z poniżej wymienionych zjawisk:

1) silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia substancji;
2) trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z zażywaniem substancji (rozpoczynanie, kończenie i rozmiary zażywania);
3) fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące, gdy picie zostało przerwane lub zmniejszone, przejawiające się specyficznym dla danej substancji zespołem abstynencyjnym oraz zażywaniem tej samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych;
4) stwierdzenie tolerancji (potrzeby zażywania zwiększonej dawki substancji w celu uzyskania efektów poprzednio osiąganych przy pomocy mniejszych dawek);
5) narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań z powodu zażywania danej substancji, zwiększenie ilości czasu koniecznego do zdobycia lub zażywania substancji albo do usuwania skutków jej działania;
6) zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw, takich jak uszkodzenia wątroby, stany depresyjne występujące po okresach intensywnego używania tych substancji, uszkodzenia funkcjonowania poznawczego związane z substancjami – w tych przypadkach potrzebne jest rozpoznanie, czy zażywajacy mógł być świadomy natury i zakresu tych szkód.

zobacz:zachowania nałogowe

Termin farmakologiczny stosowany dla opisania zdolności jednej substancji (lub jednej klasy związków) do wytłumiania objawów zespołu abstynencyjnego wywołanego odstawieniem innej substancji (lub klasy związków) i podtrzymywania w ten sposób stanu fizycznego uzależnienia. Proszę zauważyć, że „uzależnienie” użyte jest tutaj w węższym znaczeniu – w sensie psychofarmakologicznym, związanym z wytłumianiem objawów zespołu abstynencyjnego.
Konsekwencja zjawiska uzależnienia krzyżowego jest ułatwienie uzależnienia od danej substancji, przy istniejącym już uzależnieniu od substancji pokrewnej. Na przykład uzależnienie od benzodiazepin rozwija się łatwiej u osób już uzależnionych od leków tego typu lub od innych substancji o działaniu sedatywnym, takich jak alkohol lub barbiturany.

Zazwyczaj klika początkowych incydentów używania określonego środka psychoaktywnego. Czasami termin ten stosuje się dla określenia przyjmowania środków psychoaktywnych w sposób nieregularny, wręcz incydentalny.

Współuzależnienie dotyczy osób związanych z osobami uzależnionymi. Jest szczególnym współudziałem w uzależnieniu osoby bliskiej emocjonalnie, obejmującym szereg wymiarów życia psychicznego oraz działań osoby współuzależnionej.
W obrębie życia psychicznego dotyczy ono głównie:

utrwalonego, nieracjonalnego systemu przekonań nt. picia alkoholu przez bliską osobę wraz z przekonaniami nt. możliwości kontroli picia, oraz nt. relacji z osobą uzależnioną
irracjonalnego, zwiększającego stres systemu kontroli emocjonalnej
autodestrukcyjnych schematów i nawyków poznawczych.

W obrębie działań osoby współuzależnionej oznacza to przede wszystkim:

uporczywe używanie nieskutecznych rodzajów wpływu na zachowanie osoby uzależnionej i/lub relacji z tą osobą
nieskuteczność, lub ograniczone zdolności przeciwdziałania destrukcji
ograniczone umiejętności fizycznego i psychicznego wycofania się z relacji (dystansowania się, ekranowania)

Psychologiczna diagnoza współuzależnienia ma charakter problemowy i jest formułowana pod kątem psychoterapii.

Z punktu widzenia obowiązującej w Polsce klasyfikacji chorób (ICD-10) współuzależnienie nie jest chorobą. W nomenklaturze medycznej określane jest jako syndrom, obejmujący wiązkę cech i zachowań osoby współuzależnionej, wśród których najczęściej wymienia się następujące:

ograniczająca własne potrzeby i wartości koncentracja wokół zachowań alkoholowych osoby uzależnionej
przejęcie i rozwinięcie systemu iluzji i zaprzeczania (racjonalizacje, zaprzeczanie: on nie jest alkoholikiem)
przejęcie kontroli nad relacją: uzależniony-substancja, ograniczające odpowiedzialność osoby pijącej
zaburzenia życia emocjonalnego (chaos emocjonalny, huśtawka nastrojów, stany lękowe i depresyjne, napięcie i stan ciągłego „pogotowia emocjonalnego”)
zakłócenie czynności poznawczych (zagubienie, brak poczucia kierunku i sensu, zakłócenie wzorców normy i zdrowia, nierealistyczne oczekiwania)
wzrost tolerancji na destrukcję i kompulsywne przywiązanie
zaburzenia psychosomatyczne
własne uzależnienie lub nadużywanie substancji psychoaktywnych
desperacja i pustka duchowa.

Kwalifikacja dla celów medycznych osób współuzależnionych odwołuje się do klasy: „Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną” (najczęściej F43, F45, F48).

Biorąc pod uwagę funkcjonalność (przystawalność i skuteczność) wyposażenia psychicznego i działań osoby w trudnej sytuacji życiowej, współuzależnienie określa się często jako dysfunkcję, podkreślając pewną ułomność (ograniczenie) aparatu psychicznego do radzenia sobie w sytuacji uzależnienia bliskiej osoby. Ten sposób rozumienia współuzależnienia stanowi podstawę dla proponowania właściwej dla tej dysfunkcji psychoterapii.

Grupa objawów psychotycznych występujących w czasie przyjmowania substancji psychoaktywnych lub wkrótce po tym. Obejmuje m.in.: omamy, nieprawidłowe utożsamianie osób, urojenia, nastawienia paranoidalne lub prześladowcze, zaburzenia psychomotoryczne i zaburzenia afektu. Do psychoz wywołanych przez alkohol należą: halucynoza alkoholowa, zazdrość alkoholowa, paranoja alkoholowa, alkoholowa psychoza BNO.
Możliwe jest również wywołanie lub zaostrzenie przez substancje psychoaktywne innych zaburzeń, jak np. schizofrenia czy osobowość paranoidalna.

Zachowania nałogowe są często subiektywnie odczuwane jako utrata kontroli – pojawiają się pomimo świadomych wysiłków zmierzających do ich powstrzymania lub ograniczenia. Typowa jest natychmiastowa krótkotrwała nagroda oraz późniejsze szkodliwe i długotrwałe następstwa. Próbom zmiany tych zachowań (w wyniku terapii bądź z własnej inicjatywy) towarzyszy zazwyczaj wysoki współczynnik nawrotów.

Mogą występować w obszarach:

jedzenia: dla dużej ilości osób odchudzanie się staje się nałogową formą zachowania, wymykającą się spod świadomej kontroli i prowadzi do tak znacznego spadku wagi ciała, że w części przypadków kończy się to śmiercią, mimo korzystania z profesjonalnej pomocy psychiatrów i psychologów;
zachowania seksualne: w wielu przypadkach poszukiwanie doświadczeń seksualnych przybiera formę przymusowych i wymykających się spod kontroli ryzykownych zachowań naruszających prawo i zasady moralne a czasem, w epoce AIDS, tworzących także śmiertelne zagrożenie dla jednostki;
praca: istnieją ludzie, którzy stali się nałogowcami pracy i wykonują ją tak intensywnie i z takim uporczywym zaangażowaniem, że tworzy to poważne zagrożenie dla ich zdrowia i życia osobistego. Niektórzy prawie dosłownie zapracowują się na śmierć i nie mogą tego ograniczyć, mimo sygnałów o szkodach, które z tego wynikają.
W podobny sposób, choć utrzymując swoją specyfikę, w nałogowe zachowania mogą się przekształcić czynności związane z grami hazardowymi, z wykonywaniem ćwiczeń fizycznych czy korzystaniem z Internetu.

Utrzymywanie abstynencji alkoholowej i/lub od innych substancji psychoaktywnych, niezależnie od stosowanych w tym celu środków.

Termin ten odnosi się głów nie do procesu uzyskiwania i utrzymawania stanu trzeźwości w grupach wzajemnej pomocy, np. AA i innych grupach opartych na Dwunastu Krokach. W AA trzeżwienie uważa się za proces trwający całe życie, więc członek grupy traktowny jest zawsze jako „zdrowiejący”.

Grupa łączących się w różne konfiguracje objawów o różnym stopniu nasilenia, występujących po zaprzestaniu lub znaczny ograniczeniu przyjmowania substancji psychoaktywnej. Jest jednym ze wskaźników wytępowania zespołu uzależnienia.
Z reguły objawy zespołu abstynencyjnego są przeciwieństwem objawów ostrej intoksykacji.

Alkoholowy zespół abstynencyjny charakteryzuje: drżenie, potliwość, lęk, podniecenie, depresja, nudności i ogólnie złe samopoczucie. Trwa 6-48 godzin po zaprzestaniu picia. W przypadku powikłań, mogą mu towarzyszyć uogólnione napady drgawkowe, a w otateczności majaczenie alkoholowe.